Yiğit Tuncay: Ukrayna İsyan Ordusu (UPA)

Ukrayna İsyan Ordusu (Ukr. Ukraїnska povstanska armіya/Kısaca UPA)

-Ukrayna’da II.Dünya Savaşı sırasında Nazilerin desteği ile örgütlenen ve ülkedeki tüm etnik gruplara karşı katliam ve soykırım hareketlerine girişen milliyetçi ordu. Ekim 1942’de teşkilatlanan ordu özellikle 1943’te Ukrayna Reich Komiserliği’yle birlikte Ruslara, Polonyalılara, Yahudilere ve diğer etnik azınlıklara karşı sistemli bir imha politikası uyguladı.

Ukrayna İsyan Ordusu’nun en önemli örgütleyicilerinden biri Nazi Almanyasının finansal desteğine sahip Stepan Bandera’ydı. Milliyetçi Stepan Bandera, Taras Borovets (Taras Bulba) ve Andrey Melnik’in öncülüğündeki Ukrayna İsyan Ordusu II. Dünya Savaşı’nda özellikle Volin Katliamı olmak üzere Ukrayna topraklarında pek çok soykırım hareketinde rol oynadı.

12 Eylül 1939’da Hitler Varşova’nın düşüşünden hemen önce trende Polonya halkı ve Ukrayna’daki Polonyalıların akıbeti ile ilgili özel bir toplantı yaptı. Hitler’in planı SSCB sınırında Asya ile Avrupa arasında III. Reich’e bağlı tampon bir bölge oluşturmaktı. Berlin’e bağlı bu kukla devleti kuzeyde Litvanya’nın başkenti Vilnius ile güneyde Ukrayna topraklarında Galiçya ve Volin’e kadar uzanacaktı. Toplantıda Nazi amiral ve gizli servis Abwehr’in şefi Wilhelm Canaris, Almanya Dışişleri Bakanı Ribbentrop’a Ukrayna milliyetçilerini örgütleyerek bir isyan şeklinde Polonyalılar ve Yahudilere yönelik yeni bir imha politikası uygulamaktan bahsetti. “Canaris Muhtırası” olarak bilinen bu konuşmanın ve alınan kararların belgeleri 1945’te Nürnberg Mahkemeleri’nde kanıt olarak sunuldu ve Canaris’in idamında etkili oldu.

İlk etapta Kasım 1939’da 400 Ukraynalı ırkçı Komarne, Kirhendorfe Gakeshteyne ve Abvera kamplarında eğitime başladı. Aralık 1939’da hareketin Krakow şubesinin başkanı Stephan Bandera ve ona bağlı Andrey Melnik Ukrayna’da isyanı hazırlamak için kurye gönderse de bu kişi NKVD tarafından yakalandı.

Ocak 1940’ta Bandera ilk ekibi Ukrayna’ya göndermeyi başardı. Ancak diğer birkaç grup Sovyet sınır muhafızları tarafından yakalandı. 10 Şubat 1940’ta Stepan Bandera Krakov’da Ukrayna Milliyetçileri Örgütü’nü kurdu. Bu örgütü kurmaktaki amacı daha sonra Ukrayna İsyan Ordusu’nu yönetecek Adrey Melnik’in bağımsız hareket etmesinden çekinmesiydi. Mart 1940’ta isyanı örgütleyebilecek bir grup transfer edilip, Nisan-Mayıs 1940’ta isyan planlanmışsa da bu hareket NKVD tarafından fark edilip bertaraf edildi.

1941 baharında Nazi Almanyası Sovyetler Birliği’ne saldırı planları hazırlarken, Stepan Bandera da Krakov’da milliyetçi grupları eğitmekteydi. 22 Haziran 1941’de Nazilerin Sovyetler Birliği’ne saldırmasının hemen ardından milliyetçiler 30 Haziran’da sözde Ukrayna devletini ilan ettiler. Ekim 1942’de resmî adıyla Ukrayna İsyan Ordusu’nu örgütlediler.

Ukraynalı milliyetçiler bundan sonra Lvov merkezli olarak özellikle Polonya, Belarus ve Ukrayna topraklarında etnik gruplara karşı sistemli bir soykırım, tecavüz ve yağma hareketlerine başladılar. Soykırım hareketinde ırkçıların en önemli hedefi Polonyalılar, Yahudiler, Beyaz Ruslar ve Ruslar’dı. Ukrayna’daki Sovyet hükûmetini yıkabilmek için yasa dışı olarak Sovyet partizanlara, Kızıl Ordu’ya saldırılarda bulundular. Sovyetler Birliği II. Dünya Savaşı’nda bir yandan Nazi işgalcilerle diğer yandan onlarla işbirliği yapan vatan haini Ukraynalı milliyetçilerle uğraşmak zorunda kaldı. 1945 yılında bu isyancılar bertaraf edilirken öncü kadrosundan bazıları kaçarak batıya sığındı.

Sovyetler Birliği döneminde Ukrayna İsyan Ordusu (UPA) işgalci Nazilerle işbirliği yaparak Sovyet hükûmetini devirmeye çalıştığı ve etnik sivillere yönelik katliam yaptığı için terörist bir örgüt olarak tanımlanmıştır. UPA’nın idari ve komuta kadrosu da vatan haini ilan edilmiş ve yakalananlar yargılanarak idam edilmiştir. Ancak Ukrayna’nın Sovyetler Birliği’nden ayrılmasından sonra 1995’te Lvov Kent Konseyi ordunun kuruluş yıldönümünün Gaziler Günü ilan edilmesini kararlaştırmıştır. Ancak yerel olarak alınan bu karar Ukrayna’nın genelinde kabul edilmemiştir.

Ukrayna’da 2004 Darbe olaylarından sonra iktidara gelen batı yanlısı hükûmetler UPA ve ileri gelenlerini aklayabilmek için çeşitli kararnameler çıkardılar. 12 Ekim 2007’de Ukrayna Cumhurbaşkanı Viktor Yuşçenko UPA komuta kadrosundan Roman Şukheviç’e sözde ulusal bağımsızlık mücadelesine katkılarından dolayı “Ukrayna Kahramanı” ünvanını verdi.

Ancak 3 Aralık 2007’de Harkov Kent Konseyi’nde çoğunluk olan Bölgeler Partisi üyeleri “II.Dünya Savaşı’nda Nazi Almanyası ile işbirliği yaparak barış ve insanlığa karşı en iğrenç suçları işleyen ve Ukrayna’da küçük bir azınlığı temsil eden bu vatan haini grubun kahraman ilan edilmesinin Ukrayna halkına karşı haksızlık” olduğunu açıklayarak UPA’nın yüceltilmesine hiçbir şekilde müsaade edilmeyeceğini ve örgüt adına dikilecek anıtların derhal yıkılacağını belirtti.

29 Ocak 2010’da Cumhurbaşkanı Viktor Yuşçenko Ukrayna İsyan Ordusu’nun “Ukrayna Bağımsızlık Savaşçıları” olarak kabul edilmesine dair kararname çıkardı. 21 Nisan 2010’da Donetsk İdare Mahkemesi temyize giderek Roman Şukheviç’e verilen kahramanlık payesinin iptal edilmesini sağladı. 2 Nisan 2011’de de Donetsk Bölge Mahkemesi Stephan Bandera’nın Ukrayna vatandaşı olmadığını ve yasalara göre sadece Ukrayna vatandaşı olan kişilerin kahramanlık unvanı alabileceğini belirterek Yuşçenko’nun aldığı kararın geçersiz olduğunu açıkladı.

Ancak 2014 Darbesi’nden sonra iktidara gelen Avrupa Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri yanlısı hükûmetin desteği ve UPA komutanı Roman Şukheviç’in oğlu Yuri Şukheviç’in girişimiyle tüm UPA üyelerine bağımsızlık savaşçısı statüsü verildi.

 Yiğit Tuncay

28/02/2022